• Drukuj
• E-mail

Twitter

Czym właściwie jest przywództwo? Prostej lekcji udzielił bohaterce "Alicji w Krainie Czarów" Kot z Cheshire, który na pytanie stojącej na rozstaju dróg i pragnącej znaleźć wyjście Alicji "Czy nie chciałbyś mi powiedzieć, którędy mogłabym się stąd wydostać?"  "odpowiedział -To zależy, oczywiście, od tego, dokąd chciałabyś dojść". Na słowa Alicji, że wszystko tak naprawdę jej jedno Kot odrzekł: "Zatem powinno ci być obojętne, którą drogą pójdziesz"[1].

W literaturze przedmiotu zarządzania znaleźć m.in. można takie określenia tego zagadnienia: "przywództwo to pewien zespół umiejętności"[2],  "przywództwo jest sztuką osiągania tego, co nauka o zarządzaniu uważa za nieosiągalne"[3], "przywództwo to droga do celu"[4], "przywództwo to nie jest coś, co się robi ludziom, ale coś co się robi z ludźmi"[5]. Randy Pausch za przywódcę doskonałego uważa osobę, która jest krystaliczną esencją dynamicznego menadżera, która wie jak wyznaczać zadania, ma dość pasji, by inspirować innych, lecz nie udająca, że jest zdolniejsza od swoich podwładnych. To człowiek, który przyjmuje do wiadomości, że podwładni znają się na swoich dziedzinach, ale to on tworzy wizję i nadaje ton oraz sprawuje pieczę nad morale załogi. "To budzący podziw przykład człowieka, który wie, czego nie wie, jest gotów przyznać się do tego bez wahania i nie zamierza odejść, dopóki nie zrozumie"[6].

Lee Iacocca twierdzi, że człowiek nie rodzi się przywódcą, lecz się nim staje, jego zdaniem przywództwo wykuwa się w czasach kryzysu.

Wyróżnił on dziewięć cech, którymi powinien odznaczać się prawdziwy przywódca[7]:

1) ciekawość (słuchanie i czytanie opinii innych, zwłaszcza poza gronem współpracowników)

2) kreatywność (chęć zrobienia czegoś innego, wychylanie się, wyjście poza ramy, "całe przywództwo sprowadza się do zarządzania zmianą"),

3) komunikatywność (stawianie czoła rzeczywistości i prawdzie, "komunikacja musi zaczynać się od mówienia prawdy, nawet jeśli jest ona bolesna"),

4) charakter (odwaga do robienia rzeczy złych i umiejętność odróżnienia rzeczy dobrych od złych, w myśl słów A. Lincolna "Jeśli chcecie wystawić na próbę charakter człowieka, dajcie mu władzę"),

5) odwaga (umiejętność i gotowość prowadzenia trudnych rozmów i negocjacji, a nie pozerstwa i brawury),

6) przekonanie (z zapałem i determinacją walczenie o to, co się robi),

7) charyzma (zdolność do inspirowania i pociągania za sobą innych),

8) kompetencja (wiedza co robić i otaczanie się ludźmi, którzy wiedzą co robią, rozwiązywanie problemów),

9) zdrowy rozsądek  .

Działalność przywódcy, którego pamiętają ludzie przez pokolenia musi być spójna i szczera, tak by za słowami podążały czyny. Pięknie ujął to Mahatma Gandhi: "Człowiek nie może czynić dobra w jednej sferze życia, zła zaś w innej. Życie jest bowiem niepodzielną całością"[8]. Działalność znakomitego amerykańskiego generała Collina Powella dowodzą, że potrafił on połączyć i zastosować w praktyce własne przemyślenia, umiejętność podejmowania decyzji i inne cechy, które muszą charakteryzować skutecznego przywódcę. Jego filozofia życiowa, choć opierała się na zasadach na pozór trudnych, sprowadzała się do prostej rady: "Jeśli zamierzasz osiągnąć doskonałość w sprawach wielkich, zacznij od doskonałości w rzeczach drobnych. Doskonałość nie jest czymś wyjątkowym, to zjawisko rozpowszechnione"[9].

Sprecyzował takie zasady, w myśl których powinien postępować przywódca :
1)      Ośmielaj do wyrażania własnych opinii (podchwytuj twórcze pomysły, usprawnij system komunikacji dzięki nowym technologiom),
2)      Czasem trzeba pozbyć się pracownika (koryguj i zmieniaj w razie czego potrzeby i priorytety, nagradzaj najlepszych i pozbywaj się "wałkoni", doceniaj ludzi kreatywnych),
3)      Oprzyj zarządzanie na wzajemnym zaufaniu  (demonstruj takie cechy, które wzbudzają zaufanie: fachowość, charakter, odwaga, lojalność i wiarygodność, wysłuchuj ludzi, służ ludziom wsparciem),
4)      Waż słowa (bądź empatyczny i zachęcaj własnym przykładem, zaciekawiaj i inspiruj do twórczego myślenia, pobudzaj do działania, wpływaj na ludzi a nie rozkazuj),
5)      Dobieraj sobie potrzebnych ludzi (promuj talent i wyznawane wartości, a nie staż pracy, pytaj o system wartości, wybieraj ludzi, którzy znają się na tym, o czym ty nie masz pojęcia),
6)      Słuchaj ludzi (wykorzystuj każdą sposobność do szczerej rozmowy i wysłuchuj prawdziwych informacji, zwłaszcza krytycznych),
7)      Tajemnica sukcesu tkwi w szczegółach,
8)      Mieszaj w zakisłym (zaglądaj pod podszewkę, przezwyciężaj samozadowolenie, drąż sprawy do końca),
9)      Zostaw własne ego przed drzwiami (nie przywiązuj się do rutynowych procedur, wprowadzaj zmiany, zanim same one zajdą, nie przywiązuj się do swego stanowiska),
10)  Zmiana to jedyna szansa rozwoju (zachęcaj do zdobywania nowych umiejętności, zastępuj dawne cele nowymi, ucz się),
11)  Poszukaj konsensusu, ale nie czyń zeń zasady (konsensus to nie usatysfakcjonowanie wszystkich, lecz krystalicznie przejrzysty cel, czasem trzeba podjąć ryzyko usunięcia ludzi),
12)  Nie powielaj stereotypów (bądź gotów na zmiany - elastyczność, nie korzystaj z gotowych rozwiązań, sięgaj po odpowiednie narzędzia zarządzania),
13)  Upraszczaj procedury i działanie (wytrwałość jest podstawą wiarygodności i skuteczności lidera),
14)  Sytuacja dyktuje najwłaściwszą strategię (skuteczność lidera zależy od wnikliwego rozpoznania aktualnej sytuacji, zastosowania odpowiedniej taktyki, elastyczności i kreatywności),
15)  Bez ryzyka nie ma sławy (nie szukaj wymówek, nie przejmuj się porażkami),
16)  Nie trać kontaktu ogniowego z przeciwnikiem (przekonaj się o możliwości zrealizowania celu, skoncentruj się na celu, bądź elastyczny w myśleniu i działaniu),
17)  Traktuj podwładnych jak partnerów (polegaj na ludziach nie na planach, poświęcaj co najmniej połowę czasu na rozmowach z ludźmi),
18)  Nie bój się wytknąć królowi, że jest nagi (szanuj buntowników, okaż szacunek adwersarzowi, wytknij błędy decydentowi),
19)  Tytuły to tylko dźwięczne nazwy (szanuj władzę, lecz niech cię ona nie przytłacza, awans jako drogowskaz a nie cel),
20)  Zaufaj ludziom z linii ognia (bądź w kontakcie z nimi i wspieraj ich),
21)  Przede wszystkim sam bądź optymistą ("optymizm zagrzewa do śmiałych czynów"),
22)  Spójrz na siebie z dystansem (ciężko pracuj i dobrze się baw, zwłaszcza razem z pracownikami, zachęcaj do kreatywności i współpracy),
23)  Zachowaj równowagę między pracą a życiem ( korzystaj z czasu wolnego, nie myl aktywności z produktywnością),
24)  Decyzje są tylko twoje ("na twoje decyzje pracuje wiele osób, ale to ty musisz je podjąć", nie uchylaj się od odpowiedzialności, świeć przykładem, odejdź we właściwym momencie).

Przestrzegając tych zasad znakomity przywódca usłyszy od swoich ludzi po wykonanej pracy: "sami to zrobiliśmy"[10], co jest zdaniem Powella esencją przywództwa.

Doskonały przywódca w sytuacji trudnej czy wymagającej współdziałania musi dokonywać wyboru pomiędzy rodzajami stosowanej siły: przymusu, użyteczności czy koncentracji na zasadach. Wybór ten zależy od charakteru lidera, umiejętności współdziałania, jego zdolności czy historii jego życia, często także opiera się na zajmowanym stanowisku, zaufaniu, powiązaniach czy wiedzy. Zdaniem Stephena R. Coveya[11] im bardziej lider jest szanowany, ceniony i poważany, tym bardziej uzasadniona będzie jego władza, a ilość osób darzących go szacunkiem oraz zakres jego władzy zależy od deklarowanych przez niego intencji, kontaktów z ludźmi oraz przeszłości. W przeciwieństwie do większości dyskusji dotyczących przywództwa, koncentrujących się na genetycznych teoriach "wielkiego człowieka", teoriach "cech osobowości" lub behawioralnych teoriach "stylu", Covey uważa, że bardziej owocnym podejściem, mającym wpływ na rozwijanie zdolności do przewodzenia jest obserwowanie nie liderów, lecz tych, którym oni przewodzą, oraz badanie motywacji ludzi podążających za nimi. Motywy takie można analizować pod kątem trzech perspektyw: strachu - siła przymusu, spodziewanych korzyści - siła użyteczności oraz wiary w przywódcę i jego działalność - siła koncentracji na zasadach.  Zdaniem tego autora  właśnie ta ostatnia motywacja jest najbardziej pożądana i prowadzi do najbardziej trwałych rezultatów w przywództwie.

Dziesięć następujących cech lidera zwiększa jego siłę oddziaływania na innych oraz szacunek do osoby przywódcy:
1)      perswazja (wzmocnienie stanowiska przy jednoczesnym szczerym poszanowaniu idei i punktu widzenia współpracowników)
2)      cierpliwość (w stosunku do tego co się robi i do ludzi)
3)      łagodność (w stosunku do słabości i emocji pracowników)
4)      zdolność do nauki (zdolność doceniania poglądów i doświadczeń innych)
5)      akceptacja (powstrzymywanie się od osądzania, docenianie wątpliwości, niewymagalnie specjalnych dowodów na potwierdzenie wysokiej wartości lidera)
6)      życzliwość (wrażliwość, troska, dbałość, pamięć o rzeczach drobnych)
7)      otwartość (zdobywanie właściwych informacji i szacunek do innych- zwracanie uwagi na ich intencje, pragnienia, wyznawane wartości i cele, a nie na ich zachowaniu)
8)      współczucie (zrozumienie dla błędów, pomyłek czy potrzeby zmiany u współpracowników, poparte troską o samodzielność i bezpieczeństwo podjętego ryzyka)
9)      spójność stylu kierowania ( by nie był techniką manipulacji a zbiorem wartości, osobistym kodem, wyrazem charakteru lidera, odbiciem tego kim on jest i kim się staje)
10)    uczciwość (słowa odpowiadają uczuciom, myślom i działaniu ukierunkowanego na dobro innych, bez manipulacji a tylko poparte kontrolą własnych intencji).
 
Przy takim podejściu stajemy się nie tylko uczciwi, życzliwi i wydajni, lecz także skuteczni. Są to tak naprawdę naturalne prawa i podstawowe wartości społeczne. Pojawiają się one w postaci idei, ideałów, norm i nauk, które pociągają, doskonalą pod względem moralnym, uszlachetniają, wyzwalają w człowieku to, co najlepsze, dają spełnienie, siłę oraz inspirują. Liderzy, którzy działają w myśl tych zasad, bardziej zastanawiają się nad tym, czego wymagają od innych, lecz także podbudowują wiarę w siebie. Wzrasta również ich zdolność kierowania innymi i wpływania na nich bez użycia przymusu. Przywódcy zabiegający o większe dobro, zmieniają świat na lepsze. Jest jednak szczególny rodzaj przywództwa ? "przywództwo służebne"[12], składające się z dwóch elementów: wizji i jej urzeczywistniania. Przywództwo takie kładzie nacisk na wydobycie w ludziach drzemiącej w nich wielkości, na pomaganie ludziom w osiąganiu ich zamierzeń. "Prawdziwe przywództwo" to, którego ludzie pragną i za którym rozpaczliwie chcą podążać  "wymaga pewnej dozy pokory, bo na nią ludzie reagują najlepiej"[13]. Pokora jest więc czynnikiem decydującym o byciu liderem służebnym. Co ona jednak oznacza? Najlepiej oddają ją dwie definicje: "Ludzie pokorni nie myślą o sobie źle, oni po prostu myślą o sobie mniej"[14] oraz "Ludzie pokorni nie przeczą, że mają władzę. Po prostu zdają sobie sprawę, że władza przepływa przez nich, a nie wypływa od nich"[15].

Własne ego jest czynnikiem uniemożliwiającym stawanie się przywódcą służebnym. To ono nakazuje człowiekowi usunąć z siebie dobro i myśleć o sobie samym a nie o nadrzędnych wartościach. Uwidacznia się ono zwłaszcza w stanie fałszywej dumy i zwątpienia we własne możliwości. Przywódcy zabiegają wówczas bardziej o uznanie, promując nieustannie własną osobę i chroniąc własne poczucie wartości oraz dając do zrozumienia otoczeniu, że są jedynymi, z którymi należy się liczyć.   

Szukając cudownej recepty na bycie doskonałym i skutecznym przywódcą, może lepiej czerpać wiedzę od znanych i cenionych przywódców, takich jak np. Mahatma Gandhi, których słowa wypływają z ogromnego doświadczenia i prosto z serca: "Twierdzę, że nie jestem niczym więcej, jak zwykłym człowiekiem z mniejszymi od przeciętnych zdolnościami. Nie jestem wizjonerem. Twierdzę, że jestem praktycznym idealistą. Nie przypisuję sobie także żadnych specjalnych zalet, które byłbym zdolny osiągnąć mozolną pracą. Nie mam cienia wątpliwości, że każdy mężczyzna lub kobieta może osiągnąć to, co ja, jeżeli zdobędzie się na taki sam wysiłek i będzie pielęgnować taką samą nadzieję i wiarę"[16]. Chociaż wydaję się to takie proste, to w rzeczywistości trudno znaleźć wielu przywódców postępujących w myśl tej dewizy. Jest to chyba "co najmniej 180-stopniowy zwrot w sposobie podejścia do przywództwa ale i zarządzania"[17]. "Najwyższa jakość jest najlepszą filozofią", pamiętajmy, że "Gdy brakuje nadrzędnych zasad najwyższej jakości, rzadko uda nam się stworzyć towary, usługi lub związki o wysokiej jakości jedynie za pomocą różnych metod i technik. Najwyższa jakość zapewni każdej osobie lub firmie długoterminową przewagę w konkurencji z innymi. Jeżeli przewaga ta wypływa z charakteru jednostki lub kultury przedsiębiorstwa, nikt jej nie podważy"[18].

Jak mawia Ken Blanchard życie to wybory, których dokonuje się w interakcjach z innymi. W życiu codziennym mamy wiele okazji by wybierać pomiędzy służeniem innym a służeniem samemu sobie, jest to kwestia naszego systemu wartości oraz własnego sumienia. Rozważmy myśl Margie Blanchard: "Przywództwo nie dotyczy miłości - jest miłością. Jest Miłością do swojej misji, jest miłością do klientów, jest miłością do pracowników, i miłością do samego siebie, dzięki czemu można usuwać się w cień, żeby inni mogli być wielcy"[19]. Przywództwo to służenie innym, lecz także pociąganie innych do działania. W demokracji ważne jest aby każdy obywatel poczuwał się do odpowiedzialności za losy swego kraju. Doskonały przywódca powinien inspirować pokolenia, nawoływać w sposób, jaki uczynił to wiele lat temu John Fitzgerald Kennedy: "Nie pytaj, co twój kraj może dla ciebie zrobić; pytaj, co ty możesz zrobić dla swojego kraju". Treścią demokracji jest to, co wniosą do niej obywatele. "Dlatego też to, czy będzie ona porządkiem trwałym, zależy od tzw. czynników przedkonstytucyjnych, czyli etosu, odpowiedzialności za dobro wspólne i solidarności obywateli. O tym trzeba wciąż przypominać, bo demokracja będzie funkcjonować tak długo, jak długo nie znikną te wartości"[20].

[1] Cytaty z L.Carroll, Alicja w Krainie Czarów, w przekładzie Marii Morawskiej, Wydawnictwo Siedmioróg, Wrocław, 2005
[2] Randy Pausch Ostatni wykład , Nowa Proza sp. z o.o., Warszawa 2008, s.68
[3] Oren Harabi Ten charyzmatyczny Collin Powell, 24 lekcje przywództwa legendarnego generała, Wydawnictwo Studio Emka Warszawa 2005, s.1
[4] Ken Blanchard Przywództwo wyższego stopnia , PWN Warszawa 2007, s.19
[5] Ibidem, s. 87
[6] R.Pausch op.cit., s. 70
[7] Lee Iacocca Gdzie się podziali ci wszyscy przywódcy, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań, 2007,
[8] S.R. Covey Zasady skutecznego przywództwa Wydawnictwo REBIS, Poznań 2008, s.339
[9] O.Harabi,op.cit., s. 77
[10] K.Blanchard, Ibidem., s. 111
[11] S.R.Covey op.cit., s.108-109
[12] Termin "przywództwo służebne" został zaproponowany w 1970 r. przez Roberta Greanleafa. Wszystkie teksty tego autora dostępne są w The Greenleaf Center for Servant Leadership (www.greenleaf.org).
K. Blanchard, Ibidem. s. 209
[13] Ibidem s.220
[14] K.Blanchard, Norman Vincent Peale The power of Ethical Managenent, New York: Willliam Morrow 1988, za K.Blanchard Ibidem, s.221
[15] Fred Smith You and Your Network Mechanicsburg: Execitive Books, 1998, za: K.Blanchard Ibidem, s.221
[16] S.R.Covey , op.cit.,s. 110
[17] Ibidem, s.183
[18] Ibidem, s. 272
[19] Margie Blanchard, w K.Blanchard, op.cit., s. 231
[20] Ernest Wolfgang Bőckenfőrde Nadał papiestwu ludzką twarz ,z cyklu Debaty Tischnerowskie Gazeta Wyborcza nr 279.5889 29-30 XI 2008 s. 17

Twitter